ብራና

በስመ ኣብ ወወልድ ወመንፈስ ቅዱስ ኣሃዱ ኣምላክ ኣሜን!!!

ብራና ማለት ካብ ቆርበት ጤል፥ በጊዕ፥ ምራኽን ….. ወዘተ ዝዳሎ ከም ወረቐት ዘገልግል ዝነበረ ኮይኑ፥ ንኽትጽሕፈሉ፥ ክትስእለሉን ክትደጕሰሉን (ክትሽፍነሉ) ተባሂሉ ብጥንቃቐን ርእሱ ብዝኽኣለ ብልሓትን ዝዳሎ ንስራሕ ጽሕፈት ዝጠቅም እዩ። ከምዚ ሎሚ ዓለምና ብወረቓቕቲ ከይመልኣት፥ ዘመናዊ ቤት ማሕተማት ከይተመሥረቱ፥ ናይ ጽሕፈት መኪናን ኮምፒተራትን ከይተማህዙ ከለዉ፥ ብሓፈሻ ናይ ወረቐት ስራሕን ዝተፈላለዩ መሣርሒ ሥነ-ጽሑፍን ከይማዕበሉ ከለዉ፥ ኣብ ብዙሓት ሃገራት ዓለምና ንነዊሕ ዘመናት ብራና ይጥቀማ ከምዝነበራ ኣብ ማህደር ታሪኽ ተሰኒዱ ንረኽቦ። ኣብ ሃገርና ኤርትራ እንተ ኾነ’ውን ንመንፈሳዊ ኣገልግሎት ዝኾኑ ቅዱሳት መጻሕፍቲ፥ ንማሕበራዊ ናብራን ሕግታት እንዳባን ዝጥቀሙሎም ታሪኻዊ መዛግብቲ ኣብ ብራና ተጻሒፎም ንረኽቦም። ብሓፈሻ ብራና ብድሕሪ ደቂ-ሰባት ካብ ቀጸላ እምኒን ዕንጨይትን ምጽሓፍ ቀጺሎም ዘማዕበልዎ ኣገባብ መጽሓፊ ብራና ምዃኑ ይንገር። እስከ እምበኣር ንሎሚ ብዛዕባ እዚ ኣብ ገዳማትን ኣድባራትን ኣብ ሓያሎ ቤተ መዛግብትን ተዓቂቡ ዝርከብ ጥንታዊ ቅርስናን ዕቁር ታሪኽናን ዝሓዘ መጽሓፈ- ብራና ዓቕምና ብዝፈቕዶ መጠን ዘዳለናዮ ሓጺር ጽሑፍ ንከታተል።

ብራና ክዳሎ ከሎ እቲ ቆርበት ብዕንጨይቲ ተወጢሩ፥ ጸጕሩ ተፋሒቑ፥ ብጨውን ዝተፈላለየ ቀመማትን ተነስኒሱ፥ ዓቐኑን ቅርጹን ተደላዲሉ ብግቡእ ምስ ተጻፈፈ ንዝኾነ ስራሕ ጽሕፈት ድልው ይኸውን። እዚ ከቢድ ድኻምን ረቂቕ ብልሓትን ዝሓትት ኣገባብ ሥነ-ጽሑፍ ብራና ካብ ጊዜ ናብ ጊዜ እናማዕበለን እናሰፍሐን ንነዊሕ ዘመናት ቀጸለ። እቶም ብኸምዚ ዓይነት ኣገባብ ብነዊሕ ጊዜን ኣድካሚ ኩነታትን ዝተዳለዉ መጻሕፍቲ ብራና ድማ ኩሎም ብዙሕ ጥንቃቐን ክንክንን ዘድልዮም እዮም። ምኽንያቱ ጽሑፋት ብራና ብማይ፥ ጠሊ፥ ሓዊ ባልዕን ሰረቕትን ብቐሊሉ ክበላሸዉን ክጠፍኡን ስለዝኽእሉ ብጥንቃቐን ሓላፍነታዊ ክንክንን ክትሓዙ ግድን ይኸውን። ብፍላይ ኣብተን ዓበይቲ ኦርቶዶክሳውያን ገዳማት ኤርትራ ብዝሒ ዓቕሚ ሰብን ነናቱ መደብ ዕዮን ስለ ዝነበረን፥ ብደረጃ ክፍሊ ሥነ-ጽሑፍ ብምቛም፥ ገለ ቆርበት ኣኪቦም ዘልፍዑን፡ ተመሳሳሊ ዓቀንን መስመርን ዘለዎ ጌሮም ዘዳልዉ፥ ገሊኦም ከኣ መጽሓፊ ዝኸውን በብዓይነቱ ቀለም ካብ ኣቝጽልትን ዝተፈላለየ ነገራትን ኣወሃሂዶም ዘቕርቡ፥ ገሊኦምውን እቲ ዘድሊ ኩሉ ጽሑፋት ብጥንቃቐ ጽሒፎም ብስእሊ ኣወቂቦም ገበር ናይቲ መጽሓፍ ደጕሶም (ሸፊኖም)፥ ሥርዓተ-ገዳሞም ከም ዝእዝዞ መደብ ዕዮኦም ፈጺሞም ንማሕበሮም ብትግሃት ዘረክቡ ዝነበሩ ኣበው ውሑዳት ኣይኮኑን።

ብተወሳኺ እዞም ብራና ናይ ምጽሓፍ ፍሉይ ሞያን ብቕዓትን ዝነበሮም ኣቦታት በቲ ዘለዎም ተውህቦ ንቤት እግዚኣብሔር ከገልግሉን ፍቓድ ማሕበሮም ክፍጽሙን ደኣ እምበር ካብዚ ወጻኢ ዝደልይዎ ዝኾነ ውልቃዊ ረብሓን ዘየድሊ ዝናን ኣብ ሕይወቶም ዘይሕሰብ ነገር እዩ። ምኽንያቱ ከምቲ ቅዱስ ወንጌል ‘’ወዘኣትሓተ ርእሶ ውእቱ ይከብር’’ ማለት ‘’እቲ ርእሱ ዘትሕት ልዕል ክብል እዩ’’ (ማቴ 23፡12) ክብል ዝገለጾ፥ እዞም እሙናት ኣቦታት ከኣ ብትሕትናን ፍቕርን ዝግለጽ ሕይወት ጥራይ እዩ ቀንዲ ዕላምኦም ዝነበረ። ካብቶም መንፈሳውያን ኣማሓደርቲ ኣቦታትና ድማ ‘’እግዚኣብሔር ዕሴተ ጻድቃን፥ ዓስበ ትሑታን ይኽፈልኩም’’ ተባሂሎም ብጸሎተ-ማሕበር ምርቓን ቡራኬን ይወሃቦም። እቲ ኣብ ብራና ዝተጻሕፈ ቅዱሳት መጻሕፍትን ገድለ-ቅዱሳንን ድማ ከከም ኵነታቱ ናብ ካልኦት ገዳማትን ኣብያተ-ክርስቲያናትን ብምልኣኽ ውሉደ-ክህነት ክረብሕሉን ህዝበ-ክርስቲያን ክባረኽሉን ይነብር። እቶም ዝተረፉ መጻሕፍቲ ብራና ከኣ ብግቡእ ክንክን እናተታሕዙ ንመንእሰያት መምሃርን ኣብ ቤት ንባብን ንመወከስን ተባሂሎም ይዕቀቡ። እዚ ሎሚ ኣሎና እንብሎ ኩሉ ጥንታዊ ቅርስታትን ታሪኻዊ መዛግብትን ከኣ ኣብ ብራና ተዓቂቡ ዝጸንሐ ምዃኑ ክንዝንግዖ  ኣይግባእን።

ንኣብነት ኣብ ገዳም ደብረ ቢዘን ብ1492 ዓ.ም.ፈ ብከምዚ ኣገባብ ዝተዳለወ መጽሓፍ ሰማንያ ወኣሃዱ (፹፩) ዝበሃል፥ ጽዕነት ኣድጊ ተባሂሉ ዝፍለጥ፡ እተን ኦርቶዶክሳዊት ተዋህዶ ቤተ ክርስቲያንና እትቕበሎም 81 ቅዱሳት መጻሕፍቲ ኣብ ብራና ተጻሒፎም ከም ሓደ ዓቢይ መጽሓፍ ተጠርኒፉ ክትርእዮ ከሎካ፥ ብጣዕሚ ዘገርምን ዕጹብ ድንቂ ስራሕን ካብ ምባል ሓሊፍካ ካልእ ዝበሃል ነገር የልቦን። ምኽንያቱ እዚ ብሉይ ኪዳን ምስ ሓዲሽ ኪዳን ዝሓዘ መጽሓፍ ሰማንያ ወኣሓዱ ዝበሃል ክሳብ ሎሚ ተወዳዳሪ ዘይተረኽቦ፥ በዓል ሰለስተ ዓምደ ጽሑፍ፥ 48 X 39 ሴንቲ ሜትር ዝመጠኑ፥ 45 መስመር ጽሑፍ ዘለዎ፥ 1152 ገጻት ዝሓዘ፡ ግዙፍ መጽሓፍ ቅዱስ ንዝርኣየ ሰብ፡ ኣብቶም ቀዳሞት መንፈሳውያን ኣቦታትና ዝነበረ ጽንዓት እምነትን መንፈሳዊ ትግሃትን ብሓቂ ሠናይ ቅንኢ ዘሕድረልካ ግብራዊ ትምህርትን ኣብነትን እዩ። ስለዚ ንዝኾነ መንፈሳዊ ዕዮ ይኽበድ ወይ ይፍኮስ ብዘየገድስ ብእምነትን ሠናይ ድሌትን እንተ ተቐቢልካዮ ብደገፍ ኣምላኽ ዕዮኻ ሰሊጡ ንህዝብኻ ንበረኸትን ንመጻኢ ወለዶታት ድማ ዓቢይ ክብረት ይኸውን። ስለዚ ክቡር ታሪኽን ጥንታዊ ቅርስን ኣሎና ክንብል እንተ ደኣ ኮይንና ዝሓለፈ ብምዕቃብን ንመጻኢ ተጊህካ ብምስራሕን ጥራይ እዩ መጻኢ ወለዶና ካብ ቤተ ክርስቲያኑ ክረብሕ ዝኽእል።

መጽሓፈ--ብራና

ኣብ ጥንታዊ መጻሕፍቲ ብራና እምበኣር ቅዱሳት መጻሕፍቲ፥ ታሪኽ ሕይወት ቅዱሳን፥ መንፈሳዊ ተኣምራት፥ ናይ ደቂ ሰብ ወለዶታት፡ ዘመነ-መንግሥታት፥ ኣገደስቲ ታሪኻዊ ፍጻሜታት፥ መግለጺ ናይ ቦታታት፥ ኣቃውማ ዓድታትን ከተማታትን …….. ወዘተ ሰፊሕ ዓውደ ትምህርትን ምንጪ ሥነ-ፍልጠትን ዝኾኑና ብጽሑፍን ስእልን ተሰኒዶም ንረኽቦም። ኩሎም ጥንታዊ ናይ ብራና ጽሑፋትና ድማ መሠረት ናይዚ ሕጂ በጺሕናዮ ዘሎ ዘመናዊ ሥነ-ፍልጠትን ደረጃ ምዕባለን ምዃኑ ዘካትዕ ኣይኮነን። ኩልና ከም ንፈልጦ ኦርቶዶክሳዊት ተዋህዶ ቤተ ክርስቲያንና ኣብ መንፈሳዊ፥ ማሕበራዊ፥ ባህላውን ታሪኻውን ሕይወት ህዝብናን ሃገርናን ዘበርከተቶም ነገራትን ቅርስታትን ብቐሊል ዝግመት ኣይኮነን። ተገዲሱ ሕሉፍ ታሪኹ ዘይፈለጠ ህዝቢ ድማ፥ መጻኢ ሕይወቱን ክብሪ መንነቱን ብግቡእ ዘይፈልጥ ስለ ዝኸውን፥ ጥንታዊ ቅርስታትናን ብዋጋ ዘይሽነን መንፈሳዊ ንብረትናን ብጥንቃቐ ዓቂብና ብሓላፍነታዊ መገዲ ምጥቃም ናይ ኩልና ህዝበ ክርስቲያን ሞራላውን ማሕበራውን ሕድሪ ምዃኑ ክንፈልጦ የድሊ።

ኣብ መደምደምታ ሓዋርያ ጳውሎስ ነቲ ብወንጌል ኢየሱስ ክርስቶስ ዝወለዶ ጢሞቴዎስ ወዱ ኣብ ዝጸሓፎ መልእኽቲ ‘’ክትመጽእ ከሎኻ እቲ ኣብ ጢሮኣዳ ምስ ቀርጳ ዝሓደግክዎ ባርኖስን እቲ መጻሕፍትን፥ ምናዳ እቲ ብራናታት ተማልኣለይ’’ በሎ (2ጢሞ 4፡13)። ካብዚ ጥቕሲ እዚ ክንርድኦ ከምንኽእል ቅዱሳት መጻሕፍቲ ቅድም ኣብ ብራናታት ከም ዝተጻሕፉን ብጽቡቕ ስለ ዝተዓቀቡውን ካብ ወለዶ ናብ ወለዶታት እናተሰጋገሩ፥ ሎሚ ኣብ ኩሉ ኩርንዓት ዓለም ብዝተፈላለየ ቋንቋታት ተተርጕሞም ብርሃን ወንጌል መገዲ ሕይወትን ክንፈልጥ ይጠቕሙና ኣለዉ። ንሕና ድማ ኣብ ኣብያተ ክርስቲያናትን ገዳማትን ዝርከቡ ኩሎም መጻሕፍቲ ብራና ብዘተኣማምን ደረጃ ንምዕቃቦም ዓቕምና ብዝፈቕዶ መጠን ዘድሊ ጻዕርን ወፈያን ክንገብር በዚ ኣጋጣሚ ከነዘኻኽር ንደሊ። ብተወሳኺ ከኣ ኣብ ኣባይቲ ውሉደ ክህነትን ዓበይቲ ዓድን ዝርከቡ ብራናታት ብግቡእ ተታሒዞም ንመጻኢ ወለዶና ኣብ ምስግጋር እጃምና ከነበርክት ከምዝግብኣና ኣይንዘንግዕ። ስለምንታይሲ ብጽሑፍ ዝተዓቀበ ታሪኽ ፍጹም ዝመውት ኣይኮነን። ብትሕትና ሠናይ ነገር ንኽንሰርሕ ኣምላኽ ልብና የነቓቕሕ።

ምንጪ (tewahdo.org)

ሰብ ክልተ ልቢ

+ በስመ ኣብ ወወልድ ወመንፈስ ቅዱስ ኣሓዱ ኣምላክ ኣሜን!!!

ብክርስቶስ ክርስቲያን ዝተሰመኹም “ንኣምላኽ ቅረብዎ ንሱውን ክቀርበኩም እዩ፡ ኣቱም ሓጥኣን ኣእዳውኩም ኣጽርዩ፡ ኣቱም ሰብ ክልተ ልቢ’ውን ልብኹም ኣንጽሁ” (ያዕ 4፡8) ዝብል ሓይለ ቃል ክንምገብ ብቅዱስ ፍቃዱ ልብናን ኣእምሮናን ይኽፈተልና።

ሰባት ኣብ’ዛ ዓለም ከሎኻ “መገዲ እግዚኣብሔር ክትከይድ ኣይትኽእልን ኢኻ እንታይ ደኣ፡ ናብ ገዳም ምስ ተሰቀልካ ትእዛዛት ክትሕሉ ትኽእል” ይብሉ። እቲ ዘሰክፍ ከኣ ከም ዕላማ ኣብ ህይወቶም ወሲዶም ግዳይ ፍልስፍና እዛ ዓለም’ዚኣ ይኾኑ። ማለት ትእዛዛት እግዚኣብሔር ንምሕላው ብርቱዕ እዩ ኢሎም ይድምድሙ። ዘማራይ ዳዊት ደስ ዘብል ቃል ብመንፈስ ተመሊኡ ዝዘመሮ መዝሙር ንውሰድ ”ብምኽሪ ረሲኣን ዘይመላለስ ኣብ መገዲ ሓጥኣን ከኣ ዘይቀውም ኣብ መንበር መላገጽቲ ድማ ዘይቅመጥ ብሕጊ እግዚኣብሔር ደኣ ዚፍሳህ ነቲ ሕጉውን ለይትን መዓልትን ዚመራምሮ ሰብሲ ብጹእ እዩ” (መዝ 1፡1-2) ይብለና። ስለዚ ሕጊ እግዚኣብሔር መዓር ምዃኑ ጽቡቕ ገይሩ ምሂሩና እዩ። ደስ እና በለና ከኣ ክንምገቦ ኣለና። ዓቀበት ኮይኑ ዝረኣየና ግና ክልተ ነገራት ስለዘፍቀርና ጥራሕ እዩ። በቲ እግዚኣብሔር ኣምላኽ ንደሊ በቲ ከኣ ዘብለጭልጭ ነገራት’ዛ ዓለም ንፈቱ። ሓደ ሰብ ካብ ሓደ ወሰን ናይ ጸድፊ ናብቲ ካልኣይ ወሰን ክሰግር፡ ብገመድ ዝተሰርሓ ክልተ መሰጋገሪ (ኳንኳ) ክልተ ኣእጋሩ የቀምጥ። ብገመድ ስለዝተሰርሓ እዘን ክልተ መሰጋገሪ (ኳንኳ) ክልተ ኣእጋሩ ተወጢረን ሓንቲ ናብ የማን እታ ካልአይቲ ከኣ ንጸጋም ኢለን ነዚ ሰብ ጸድፊ (ጸበባ ዓለም ዝመልኦ ሰብ + ድፍረት+ ፈላስፋ ዘመኑ) ይኸውን መፈጸምትኡ። ንምንታይ እንተ ኢልና ዓለም ከም ልማዳ ሰብ ከተውድቅ እምበር ከተጸግን ኣይራእናን። ኣብ መወዳእትኡ ከኣ ጠንጢናትካ ትኸይድ። ምኽንያቱ እግዚኣብሔር’ዩ ነባሪ፡ እግዚኣብሔር’ዩ ዘልኣለማዊ፡ እምበር ዓለም’ደኣ ሓላፊት እንድያ። ህዝበ ክርስቲያን ሎሚ ልብና ልቢ ኩላትና ኣበይ ኣሎ፤ ናብ ሓኪም ክንከይድ ከለና ህርመት ልብና ከመይ ኣሎ ኢሉ ይምርምሮ። ንምንታይ፤ ልቢ፡ ደምና ናብ ኩሉ ህዋሳት ኣካላትና ስለ እትጭንጉዕ ጠጠው እንተ ኢላ ንሕና ጠጠው ንብል፡ ንመውት ማለት እዩ። ዕሽር ክንከፍል ከም ዘለና ንኹልና ተነጊሩና እዩ ሓቀይ! እግዚኣብሔር ኣምላኽ ኣብ ወንጌል ማቴዎስ “ንእግዚኣብሔር ኣምላኽካ ብምሉእ ልብኻን ብምሉእ ነፍስኻን ብኹሉ ኣእምሮኻን ኣፍቕሮ” (ማቴ 22፡37) ዝብል ዓቢ ትእዛዝ ሂቡና። ጽቡቕ! ነዓናን ንኹሉ ፍጥረታት ዝፈጠረ እግዚኣብሔር ልብና ክንህቦ’ስ እንታይ ይእግመና፤ እዚኣ ካብቲ ንስኻ እትብህጎ ንእግዚኣብሔር ኣምላኽካ ዕሽር ምኽፋል ማለት እያ። ንኣብነት፡ ሃና ከናፍራ ጥራይ ይንቀሳቀስ ምህላው ዝተዓዘበ ካህን ኤሊ ዝሰኸረት ኮይና ተሰመዖ። ንሳ ግና ብምሉእ ልባ ምስ እግዚኣብሔር ኔራ። ሃና ብምስትንታን ኩሉ ገዲፋ ምስ እግዚኣብሔር ጥራይ ኔራ። እቲ ክህብን ክኸልእን ዝኽእል እግዚኣብሔር እዩ። ስለዚ ፈጣሪ ኩሉ ዓለም እንኮለኒ ንምንታይ ዝጭነቕ ዝበለት ሃና ጸሎታ ክዕነቀፍ ኣይተራእየን። “እቲ ዝልምን ግና ከይተጠራጠረ ብእምነት ደኣ ይለምን ከመይ እቲ ዝጠራጠር ከምቲ ንፋስ ነው ነጀው ዝደፍኦ ማዕበል ባሕሪ’ዩ ዚመስል” (ያዕ 1፡6)። ብሓቂ ግርም እዩ ዝብለካ ኩሉ ክህብ ዝኽእል እግዚኣብሔር እንከሎና ንምንታይ ኢና ካብ ዓለም ንልምን፤ ሓደ ኣቦ እንከሎና ንምንታይ ባዕልና ንዝኽትም፤ ሕስብ እሞ ነብሎ!

“ስለዚ ኣይምውቕ ኣይዝሑል ልብጥ ዝበለ ስለዝኾንካ ካብ ኣፈይ ጡፍ ከብለካ እየ” (ራኢ 3፡16) ሰብ ክልተ ልቢ ንጠንቀቕ። እንትርፎ ንነፍስና ክንብድል እምበር ንእግዚኣብሔር እንታይ ገይርናሉ ንፈልጥ፤ ላንጋ ላንጋ ኣይንኹን። ካብ ዘይምንባር ናብ ምንባር ዘምጽኣና ኣምላኽ ነመስግኖ። ስሙ ንምምስጋንን ክብሩ ንምውራስን እዩ ዕላማ ምፍጣርና። ካብ መዓሙቕ ልብና ዝነቐለ ወርትግ ምስጋና “ንስሓ እትበቅዕ ዕድመ ስለዝወሰኽካኒ ክብሪ ንዓኻ ይኹን” ንበል። “ካብ ሽሕ መዓልቲ ኣብ ካልእ ሓንቲ መዓልቲ ኣብ ቤት መቕደስካ ምውዓል ይሓይሽ” (መዝ 84፡10) ዝብል ናይ ልቢ እግዚኣብሔር ንጉስ ዳዊት መዝሙር ንደጋግሞ። ተስፋና እንታይ ምዃኑ ንተዓዘብ “ሓድሽ ልቢ ኽህቦም፡ ሓድሽ መንፈስ ድማ ኣብ ውሽጦም ከሕድረሎም እየ። ካብ ሰብነቶም እምኒ ልቢ ኸውጽእ እየ። ናይ ስጋ ልቢውን ክህቦም እየ።” (ሕዝ 11፡19)። ልብና ተቀይሩ ከውሒ ዝነበረ ናብ እግዚኣብሔር ዝለወጦ ልቢ ክኸውን ከመይ ዓቢ ደስታ ኣለዎ ይመስለኩም! ሳኦል ንቤተ-ክርስትያን ከሳጉግ ከሎ ልቡ ከውሒ ኔራ። ጎይታ ምሕረቱ ዘይውዳእ ስለዝኾነ ከኣ ነዚ ኮውሒ ልቢ ናብ መንፈስ ዝመልኦ ልስሉስ ልቢ ብርሃን ቤተ-ክርስቲያን ክኸውን በቂዑ (ግሓ. 9)። ሕጂ ውን ወሃቢ ኩሉ ዝኾነ እግዚኣብሔር ኣምላኽ ንለምኖ “ጽሩይ ልቢ ፍጠረለይ ጽኑዕ መንፈስውን ኣብ ውሽጠይ ሓድስ” (መዝ 51፡10) ንበሎ። ስለዚ ብጾምን ብጸሎትን ኣብ መንፈሳዊ ህይወትና ክንዓቢ ኣሎና። ብናፍቖት ሰማያዊት ኢየሩሳሌም ጌርና ንዓለም ንስዓራ። ሰማያዊ ጥበብ እዩ ናይ ቤተ-ክርስቲያና ጥበብ። ክርስትና ይጅመር እምበር ኣይውዳእን። መስቀልና ኣልዒልና ንክርስቶስ ንስዓቦ። ብቅዱስ መንፈሱ ገይሩ ከኣ ይደግፈና።

ወሰላም ለእግዚኣብሔር

ወለወላዲቱ ድንግል

ወለመስቀሉ ክቡር

ኣሜን!!!

      

ትርጉም ጸሎተ ሃይማኖት

+ በስመ ኣብ ወወልድ ወመንፈስ ቅዱስ ኣሓዱ ኣምላክ ኣሜን!!!

ጸሎተ ሃይማኖት ጸሎት) ብዝብል ስያመ እትፍለጥ ብትኅዝቶ ኮነ ብምሥጢር ኣዝያ ዓባይን ሓንቲ ካብተን ኣብ ምዕላደ ጸሎት ተቐሚረን ዘለዋ ኣብ ነፍሲ-ወከፍ ዕለታዊ ጸሎትና ከም መቕድም(መእተዊ) ናይ ኵሉ ዓይነት ጸሎት እንደግመን እያ፣እቲ ስማ ከም ዚሕብሮ ጸሎተ ሃይማኖት መግለጺ መሠረተ እምነት ናይ ቅድስት ኦርቶዶክሳዊት ተዋሕዶ ሃይማኖት እያ።

ሠረታዊ ትምህርቲ ሃይማኖትና ኣብተን ብኃሙሽተ (5) ኣዕኑድ ዚምሰላ 5-አዕማደ ምሥጢር (ምሥጢረ ሥላሴ፣ ምሥጢረ ሥጋዌ፣ ምሥጢረ ቍርባን፣ ምሥጢረ ጥምቀት፣ ምሥጢረ ትንሣኤ ሙታን) እዩ ዚንገር። ኵሉ ዓይነት ትምህርትን ነገረ ሃይማኖትን ድማ ኣብ ውሽጠን ዚጠቓለልን ከም ጨንፈር ኣብ ጕንዲ ምስአን ዚተኣሳሰርን ብእአን ዝሕዘልን ብምዃኑ እዘን 5-አዕማደ ምሥጢር መምዘኒ ናይ ኵሉ ትምህርታት'የን። ጸሎተ ሃይማኖት እምበኣር ነዘን 5-አዕማደ ምሥጢር ብገላጽን ሕጽር ብዝበለን፣ ብመልክዕ ጸሎት ኣብ ውሽጣ ሓቚፋ መሠረተ እምነትናን ነገረ ሃይማኖትናን ስለ እተዘኻኽረና እያ ዓባይ ናይ ሃይማኖት መግለጺ ጸሎት ዝተባህለት። ጸሎት ጥራይ ዘይኮነት ዓሚቝ ምሥጢርን ሰፊሕ ትምህርትን ዝኃዘትውን እያ፣ናብ ዕምቈት ምሥጢራን ትኅዝቶኣን ምስእንመጽእ ኣብ 5-ክፍሊ ከፋፊልካ ምምልካት ይከኣል። እዚ ኸኣ ኣብ ጸሎተ ሃይማኖት "ነአምን" እናበሉ ቅዱሳን ኣቦታትና ክፍሊ ጌረሙሉ ከምዘለዉ ኣብዛ "ነአምን" እትብል ቃል መሠረት ብምግባር እዩ። 1."ነአምን በአሐዱ አምላክ እግዚአብሔር አብ አኃዜ ኵሉ ገባሬ ሰማያት ወምድር…… " ዝብል ናይ መጀመርታ ክፍሊ ብዛዕባ ካብ 3-ሥላሴ ሓደ ዝኾነ እግዚአብሔር ኣቦ ህላዌን እንታይነትን ደረጅኡ ኣብ ምሥጢረ ሥላሴ ዚገልጽ'ዩ።

2."ወነአምን በአሐዱ እግዚእ ኢየሱስ ክርስቶስወልደ አብ ዋሕድ ዘህልው ምስሌሁ እምቅድመ ይትፈጠር ዓለም….." ዝብል ካልኣይ ክፍሊ ከኣ ብዛዕባ ካብ 3-ሥላሴ ሓደ ዝኾነ እግዚአብሔር ወልድ መድኃኔ ዓለም ኢየሱስ ክርስቶስ ህላዌን እንታይነትን፣ ማዕርነቱ ምስ ኣቦን ንድኅነት ደቂ አዳም ኪብል ዘርኣዮ ተኣዛዝነትን ዝተቐበሎ ፀዋተወ-መከራን ዚገልጽ ነቲ ሰፊሕ ትምህርተ ሥጋዌ ጸሚቑ ዘዘኻኽር ክፍሊ'ዩ።

3."ወነአምን በመንፈስ ቅዱስ እግዚእ ማሕየዊ ዘሠረፀ እምአብ ንስግድ ሎቱ ወንሰብሖ ምስለ አብ ወወልድ…." ዝብል ሣልሳይ ክፍሊ ከኣ ብዛዕባ ህላዌን እንታይነትን እግዚአብሔር መንፈስ ቅዱስ ዚገልጽ ኮይኑ ማዕርነቱ ምስ አብን ወልድን። ሕይወቶም ምዃኑን ሕፀፅ ከምዘይብሉ ዘረድእ ክፍሊ'ዩ።

4. "ወነአምን በአሐቲ ቅድስት ቤተክርስቲያን እንተ ላዕለ ኵሉ ጉባኤ ዘሐዋርያት…" ዝብል ራብዓይ ክፍሊ ከኣ ኣቦታትና ሓዋርያት ብዝሰበኽዋን ብጉባኤታቶም ብዝደንገግዋን ብሓንቲ ቅድስት ቤተክርስቲያን ነአምን ብምባል ኣብ ሥርዓተ ኣምልኾና በተን 7-ምሥጢራተ ቤተክርስቲያን ተመሪሕና ኵሉ ሥርዓት ቤተክርስቲያን ክንፍጽም ከምዘሎና ዘዘኻኽር ክፍሊ'ዩ።

5. "ወነአምን በአሐቲ ጥምቀት ለሥርየተ ኃጢአት ወንሴፎ ትንሣኤ ሙታን….." ዝብል ኃሙሻይን ናይ መወዳእታን ክፍሊ ነገረ ድኅነትናን ተስፋ ጽድቅናን ብምሥጢረ ጥምቀት ጀሚሩ ብምሥጢረ ትንሣኤ ሙታን ዚፍጸም ስለዝኾነ፣ ካብ ጥምቀት ክሳዕ ትንሣኤ ኣብ ሃይማኖት ተሠሪትና፣ ብፍቕሪ ተሓኒፅና፣ ተስፋ ሰኒቕና፣ ብጽንዓትን ብትዕግሥትን ብእምነት ክሳዕ መወዳእታ ክንጐዓዝ ከምዘሎና ዚምዕድ ክፍሊ'ዩ 1ይቆሮ 13፣13,ማቴ 24፣13ጸሎተ ሃይማኖት መዓስን ኣበይን ብመንን ተደርሰት ዝብል ሕቶታትን ካልኦትን ንምምላስ ናብ ታሪኽ ኣማጻጽኣ ጸሎተ- ሃይማኖት ምስ እንመጽእ ሰፊሕ ታሪኽ ዝሓቘፈት ኮይና ኢና እንረኽባ። ጸሎተ ሃይማኖት ብ325 ዓ.ም.ግ. ኣብ ጉባኤ ኒቅያ ብ318 ርቱዓነ ሃይማኖት ኣቦታት ከም ዝተድርሰት እዩ ታሪኽ ቤተክርስቲያንና ዚሕብረና። እንተኾነ "…ነአምን በአሐዱ አምላክ እግዚአብሔር አብ…" ካብ ዝብል ክሳዕ "….ወአልቦ ማኅለቅት ለመንግሥቱ።" ዚብል ጥራይ እዩ ዝነበረ። እቲ ዚቕጽል ክፍሊ ማለት "ወነአምን በመንፈስ ቅዱስ ….." ካብ ዚብል ንደኃር ዘሎ ግና ኣብቲ ዝቐጸለ ካልኣይ ጉባኤ ቤተክርስቲያን ማለት ጉባኤ ቍስጥንጥንያ ብ381 ዓ.ም.ግ. ብ150 ኤጲስቆጶሳት ከምዝተመልአ ታሪኽ ይውስኽ። ሕጽር ብዝበለ መልክዑ ኣብ ትንታነ ምስ እንኣቱ፣

1 ጉባኤ ኒቅያ 325 ዓ.ም ግእዝ፣ እዚ ኣብ ታሪኽ ቤተክርስቲያን እቲ ናይ መጀመርታ (ቀዳማይ) ጉባኤ እዩ። እዚ ኪበሃል ከሎ ግና ምስቲ ብተመሳሳሊ ስም ቀዳማይ ጉባኤ ሐዋርያት እናተባህለ ዚንገር፣ ብምኽንያት ካብ ወገን አሕዛብ ክርስትና ዝተቐበሉ ወገናት ብኸመይ ንኃዞም፧ ዝብልን ኣብ ሞንጎ ካብ ወገን ኣይሁድን ወገን አሕዛብ ዝመጽኡ ኣባላት ቤተክርስቲያን ዝተላዕለ ምፍልላይ ንምዕራፍ ሐዋርያት ኣብ ከተማ ኢየሩሳሌም ዘቃንዕዎ ጉባኤ ከደናግረና የብሉን። ብርግጽ ናይ ሐዋርያት ጉባኤ ኣብ ኢየሩሳሌም፣ ብጊዜ ዝቐደመ'ኳ እንተኾነ ምኽንያት መጋቢኢኦም ናይ ምኅደራ፣ ርድኢት ድኅረባይታ፣ ሜላ- ስብከትን ጕስነትን ዘጠቓልል ውሽጣዊ ጸገማት ብምንባሩ እምበር ናይ ክሕደት መናፍቕነት ኣብ ነገረ ሃይማኖት ዘይምዃኑ በቲ ሓደ ልዕሊዅሉ ኸኣ ገና ቤተክርስቲያን ካብ ስደትን መከራን ግፍዕን ከየዕረፈት ምሉእ ናጽነትን ርግኣትን ከይረኸበት ከላ ዝተቓንዐ ብምዃኑ ከም ዓለም-ለኻዊ ጉባኤ ኣብ ታሪኽ ቤተክርስቲያን ኣይተመዝገበን።

ጀማሪ ጉባኤ ምዃኑ ግና ቤተክርስቲያን'ውን ነቶም ካልኦት ጉባኤታት መበገሲ ዝገበረቶ ብምዃኑ ዚከሓድ ኣይኮነን። ጉባኤ ኒቅያ እምበኣር ቤተክርስቲያን ኵሉ እቲ ዝበጽሓ ስደትን መከራን ብዘመነ ሐዋርያት ጀሚሩ ክሳዕ 70 ዓ.ም. ብመስጋገሪ ዘመን 70-160 ዓ.ም. ኃሊፉ፥ ብዘመነ ሰማዕታት (160-313 ዓ.ም.) ምስ ተፈጸመ፥ ኵሎም እቶም ዓላውያን ገፋዕቲ ነገሥታት ከም በዓል ኔሮን ቄሣር፣ መክስምያኖስን ዲዮቅልጥያኖስን ኃሊፎም ብንጉሥ ቈስጠንጢኖስ ወዲ ቅድስት እሌኒ ኣቢላ ምሉእ ናጽነትን ሰላምን ርግኣትን ረኺባ፥ ብናይ ባዕላ ሕግን ሥርዓትን እናተመርሐት ቤተክርስቲያና ሠሪሓ ናጻ ዝኾነ ስብከት ክትሰብኽ ካብ እትጅምር ዘካየደቶ ናይ መጀመርታ ዓለም-ለኻዊ መንፈሳዊ ጉባኤ ምዃኑ'ዩ።

ካብ መላእ ዓለም ብዝተዋጽኡ ኣመንቲ ዝተቓንዐ ንኹለን ሊቃነ-መናብርት ዘሳተፈ ንመናፍቓን'ውን ከይተረፈ ናጻ ኮይኖም ሓሳባቶም ከፍስሱ። ትምህርቶም ኬስምዑ ምሉእ ዕድል(መሰል) ዝሃበ (ብናይ ዘመንና ኣጋላልጻ ነጻ ፕረስን ዲሞክራስን ዝሰፈኖ) ዓቢይ ፈላሚ ጉባኤ ብምዃኑ'ዩ ኣብ ታሪኽ ቤተክርስቲያን ከም ቀዳማይ ጉባኤ ተደንጊጉ እንረኽቦ። ንጉባኤ ኒቅያ ምኽንያት ዝኾነ ክሕደት(መናፍቕነት) ናይ ኣርዮስ እዩ ነይሩ። ኣርዮስ ናይ መንፈሳዊ ኣቦኡ(መምህሩ) ቅዱስ ጴጥሮስ ተፍጻሜተ ሰማዕት ትምህርትን እምነትን ኃዲጉ ናይቲ ቀዳማይ መናፍቕ ምዃኑ ዚንገረሉ ናይ ጳውሎስ ሳምሳጢ ትምህርቲ ኣራቒቑ ብኣዋጅ ኣፉ መሊኡ ኪሰብከሉ ምስ ጀመረ'ያ ቤተክርስቲያን ጉዳዩ ብጉባኤ ኪርአ ዝወሰነት፣ናይ ኣርዮስ ክሕደት "ወልድ ፍጡር በመለኮቱ" ዝብል ኮይኑ ንምሥጢረ ሥላሴን ምሥጢረ ሥጋዌን ዘዘናብል ትምህርቲ'ዩ ነይሩ። ስለዚ ድማ ካብ ምሉእ ዓለም ኣብያተ-ክርስቲያናት ዝተኃርዩ 2340 ዝኾኑ ኤጲስቆጶሳት ካብ 21-ሚያዝያ ክሳዕ 21-መስከረም (ብዙኃን ማርያም) ኣብ ኒቅያ ብትእዛዝ ንጉሥ ቈስጠንጢኖስ ተኣኻኸቡ። ካብዚኣቶም 318 ሊቃውንት "ከም ሓደ ልቢ መኻሪ፣ ከም ሓደ ቃል ተዛራቢ" ብምዃን ሓሳቦም ሓደ ኮይኑ ስለ ዝተረኽበ ንጉዳይ ኣርዮስ ኪምርምሩ ተገብረ። ቅድሚ ጉባኤ ምጅማሮም ካብ 21-መስከረም ክሳብ 9-ሕዳር፣ 7-ሱባኤ (7*7=49 መዓልታት) ሱባኤ ኣተዉ። ብ9 ኅዳር 325 ዓ.ም.ግእዝ ድማ ጉባኤ ተጀመረ። ኣርዮስ ሓሳቡን ትምህርቱን ኪገልጽ ነጻ መድረኽ ተዋህቦ፣ "ትቤ ጥበብ ፈጠረኒ አብ ከመ እኩን መቅድመ ኵሉ ተግባሩ፣" ምሳ. 8፣22 ንዝብል ጥቕሲ ነጸላ ትርጉም ብምጥቃምን ትሕቲኡ ዘሎ ቅዱስ ጽሑፍ ብዘይምግንዛብን ምሳ 8፣23-ፍጻ ጥበብ ዝተባህለ ወልድ ኢየሱስ ክርስቶስ ቀዳማይ ፍጥረት ናይ እግዚአብሔር አብ እዩ። ንኻልኦት ፍጥረታት ኣብ ምፍጣር ግና ልኡኽ ኮይኑ ሓጊዝዎ'ዩ።" ብምባል ናይ ክሕደት ትምህርቱ ኣስምዐ። እቶም 318 ሊቃውንት ድማ ብኣቦ-መንበርነት እለእስክንድሮስን (ሊቀጳጳስ ዘእስክንድርያ መንበረ ማርቆስ) ኣፈ ጉባኤ ሊቀ-ዲያቆናት ቅዱስ ኣትናቴዎስን ንኣርዮስ ተኻራኺሮም ረትዕዎ። እንተኾነ ካብ ክሕደቱ ኪምለስ እኳ እንተለመንዎ ኣይምለስን ብምባል ስለዘቕበጸ ንእኡ ብውግዘት ፈልዮም ከምውፅኢት ናይቲ ጉባኤ ነተን ቀዳሞት 7- ዓንቀጻት ናይ ጸሎተ ሃይማኖት ኣርቀቑ። እዚ ኸኣ ኣብ ላዕሊ ከም ዝተገልጸ "ነአምን በአሐዱ አምላክ እግዚአብሔር አብ…."ካብ ዝብል ክሳዕ "ወአልቦ ማኅለቅት ለመንግሥቱ፣" ዝብል ክፍሊ ምዃኑ'ዩ። ብተወሳኺ'ውን 318 ሊቃውንት ርቱዓነ ሃይማኖት ኣብዚ ጉባኤ'ዚ ጸሎተ ሃይማኖት ንምእመናን ከም ዘርቀቑ፣ ግሩም ቅዳሴ ንኻህናት፣ ሕንፃ መነኮሳት ንመነኮሳት ዚርከቦ ድርሰታትን መጻሕፍትን ካልኦት ሥርዓተ-ቀኖናን ሠሪዖም እዮም። 2 ጉባኤ ቍስጥንጥንያ 381 ዓ.ም.ግእዝ እዚ እቲ ካልኣይ ጉባኤ ናይ ቤተክርስቲያን ኮይኑ ምኽንያት ናይ'ዚ ጉባኤ'ዚ ናይ መቅደንዮስ ግጉይ ትምህርቲ እዩ ነይሩ፣ መቅደንዮስ መንፈቀ ኣርዮስ ኮይኑ "መንፈስ ቅዱስ ሕፁፅ እዩ። ማለት ምስ አብን ወልድን ማዕረ ኣይኮነን።"ዝብል ሕጂ'ውን ንምሥጢረ ሥላሴ ዝትንክፍ ናይ ክሕደት ትምህርቲ እዩ ኣቐልቂሉ። በዚ ምኽንያት ድማ ሕጂ'ውን 150 ኤጲስቆጶሳት ካብ ኣርባዕቲአን ሊቃነ መናብርት፣ (መንበረ ያዕቆብ ዘኢየሩሳሌም፣ መንበረ ጴጥሮስ ዘሮም፣ መንበረ ዮሐንስ ዘኣንጾኪያ፣ መንበረ ማርቆስ ዘእስክንድርያ) ተጋቢኦም ብባሕቲ፪ የካቲት ንጉዳዩ ብጉባኤ ተመልከትዎ። ንመቅደንዮስ ረቲዖም ብውግዘት ድኅሪ ምፍላይ ድማ ማዕርነት እግዚአብሔር መንፈስ ቅዱስ ምስ እግዚአብሔር አብን እግዚአብሔር ወልድን ብምርግጋጽ "ወነአምን በመንፈስ ቅዱስ እግዚእ ማሕየዊ….." ንዝብል ዓንቀጽ ኣብ ርእስ'ቲ ዝነበረ 318 ሊቃውንት ዘስፈርዎ ድርሰት ጸሎተ ሃይማኖት ወሰኹ። ከምኡ'ውን ንብድኅሪ ሕጂ ካብ ዚመጽእ መናፍቕነት ንምጥንቃቕ ተወሰኽቲ 4-ዓንቀጻት ብምርቃቕ ብጠቕላላ ኣብዚ ጉባኤ'ዚ 5-ዓንቀጻት ኣርቂቖም ኣብ ጉባኤ ኒቅያ ንዝተጀመረት ጸሎተ ሃይማኖት ናይ መወዳእታ መልክዓ ብምትኃዝ ብ"ለዓለመ ዓለም" ዛዘምዋ። ስለዚ ጸሎተ ሃይማኖት እምበኣር ብኸምዚ ዝበለ ሰፊሕ ታሪኽ፣ ሱታፌ ናይ ብዙኃን ሊቃውንት፣ ዓሚቝ` ምውካስ ትርጓሜ ቅዱሳት ጽሑፋትን ኃያል ክትዕን ልዕሊ ዅሉ ከኣ መሪሕነት መንፈስ ቅዱስን ሥምረት(ኅብረት) ጐይታን 1ይ ጴጥ.1፣20, ማቴ.18፣20 ዝተረኽበት ውፅኢት ናይዘን ክልተ ቀዳሞት ጉባኤታት እያ። ስለዚ እያ ድማ ዓሚቝ ምሥጢር ብምኃዝ መግለጺ ሃይማኖት ክርስትና ክትከውን ዝበቕዐት። ጸሎተ ሃይማኖት ኣብ ውሽጣ 12-ዓንቀጻት ዚኃዘት እያ። ጸሎተ ሃይማኖት ኂዛቶ ዘላ ምሥጢርን ትምህርትን ኣዝዩ ዓሚቝ ብምዃኑ ንሊቃውንት ኣቦታት ኣስፊሖምን ኣብሪሆምን ኪጽሕፉልና ብስም እግዚአብሔር እናተማኅፀንና ብዓቕምና ግና ከም ፍቓድ እግዚአብሔር ኣብ እምነትና ጽንዓት፣ ኣብ ኣፍልጦና ዕምቈት፣ ኣብ ጸሎትና ድማ ርድኢት(መንፈስ) እንተ ዘርኣትልና ከምዚ ክንብል ፈቲንና።  

ምንጪ ፣-መጽሐፈ ጸሎት መጽሔት ደብረ ገነት ኪዳነ ምሕረት ሰንበል